صنایع مختلفی وجود دارند که از نیاکان و گذشتگان ما به یادگار مانده اند ولی به دلیل عدم علاقه مندی و یا نداشتن سود کافی، تعطیل و نابود شده اند. خوشبختانه گرگوربافی به لطف وجود اساتید برجسته هنوز نفس می کشد.

گرگور به قفس‌ های توری ماهیگیری گفته می‌شود که در کرانه‌های ایرانی خلیج فارس کاربرد زیادی دارد. گرگور قفسی است که با بند، آن را به ته دریا می‌فرستند و به سر بند یک قطعه چوب پنبه می ‌بندند تا محل قرارگرفتن گرگور را گم نکنند. ماهی‌ها از یک دریچه وارد شده و راه برگشت را پیدا نمی‌کنند و درون قفس گیر می‌کنند و فقط ماهی‌های درشت در درون گرگور می‌مانند.

انواع گرگور:

گرگورها انواع مختلفی دارند که آن ها را می‌توان به ۴ نوع تقسیم کرد :

گرگور باطْنه‌ای:

گرگور باطنه‌ای که به آن “دوبغلی” نیز گفته می شود، هر طرف آن از کف تا سطح گرگور حدود ۵/۱ متر است، در مناطق شنی و صخره‌ای کاربرد دارد. گرگورهای معروف به باطنه‌ای شامل یک کیسه نیم کره و کف آن به علاوه دماغه یا دهانه ورودی ماهی تشکیل می‌شود، ماهی‌های صید شده را نیز از همین دهانه ورودی و باز کردن آن تخلیه می‌کردند. گرگورهای باطنه‌ای اصالتاً گرگور بومی نبوده و مربوط به بنادر صیادی باطنه عربستان می‌باشد و در بوشهر از تاریخچه دیرینه‌ای برخوردار نمی‌باشد.

گرگور طمعه‌ای:

ارتفاع این نوع گرگور از معمولا کمتر از گرگور باطنه ای است که دارای دریچه فرار نمی باشد و در مناطق صخره‌ای و حداکثر در عمق ۲۰ متری کاربرد دارد. گرگور طعمه ای بیشتر برای صید بالول (هامور کوچک) استفاده می‌گردد و به همین علت گرگور طعمه‌ای نامیده می‌شود که از گواف و ماهیان ریز به عنوان طعمه‌ای جهت جلب ماهی استفاده می‌گردد.

گرگورهای طعمه‌ای را در اندازه‌های مختلف می‌ساختند که معمولاٌ به گرگورهای کوچک زیر سنگی (طعمه‌ای) و بزرگ تقسیم می‌شد، گرگورهای زیر سنگی در اندازه و ارتفاع ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متری می‌ساختند و با پنهان نمودن در زیر سنگها و صخره‌های ساحلی و آزاد نمودن دهانه ورودی آن، برای صید ماهی در ساحل استفاده می‌کردند. گرگورهای طعمه‌ای را در اندازه متوسط حداکثر ۱ متر ارتفاع و با قراردادن طعمه در آن و در صیدگاه‌ های صخره‌ای استفاده نموده و با بالا کشیدن و بازرسی یک روزه به آن ماهی‌ های صید شده را تخلیه می‌کردند. گرگورهای بزرگ را در اندازه‌ای با ارتفاع حداقل ۵/۱ تا ۲ متر می‌بافتند و به صورت انتظاری و با استقرار حداقل ۷ روزه آن در صیدگاه‌های مختلف رسی و صخره‌ای و اعماق مختلف برای صید آبزیان کف زی استفاده می‌کردند.

گرگور عمانی (بزرگ):

هر طرف آن حدود ۳ متر است و به دلیل گرفتن جای بیشتر در شناور و بازدهی کمتر، از آن استفاده نمی‌گردد.

گرگور دو کیسه‌ای:

این نوع گرگور نیز دارای ارتفاعی کمتر از گرگور باطْنه‌ای و نیز درازتر از آن می‌باشد و به علت صید بی‌رویه همه نوع ماهی، در حال حاضر ممنوع شده است. در این نوع گرگور که دراز می‌باشد، ماهی از یک طرف وارد و از سوی دیگر خارج می‌کنند .

ساختمان گرگور:

ساختمان گرگور بسیار ساده است و تنها با داشتن اندک تجربه‌ای می‌توان از آن برای صید استفاده کرد.

اشکال و ابعاد گرگورها بسیار متنوع بوده و مصالح مورد استفاده آن ها نیز متفاوت است. از نظر حجم، ساختمان و وزن نیز، در کشورهای مختلف و بسته به هدف صید، تنوع زیادی در آن ها به چشم می‌خورد. بعضی از انواع آن بسیار سنگین بوده و متجاوز از چندین کیلوگرم وزن دارند، به طوری که به کارگیری آن ها مستلزم داشتن شناورهای بزرگ و مجهز به وینچ و جرثقیل است. پاره‌ای دیگر نیز سبک بوده و به راحتی توسط دست قابل حمل و بکارگیری هستند.

گرگورهای سنتی و معمول در جنوب ایران از سیم‌های فلزی گالوانیزه نازک بافته می‌شوند. هر گرگور از سه جزء مجزا شامل بدنه (گنبدی شکل)، کف (دایره‌ای شکل) و دریچه ورودی یا مدخل (شکل مخروطی ناقص) تشکیل شده است. برای وزین شدن و تسریع در نصب صحیح گرگور بر بستر صیدگاه معمولا چند تکه لوله گالوانیزه یا میله گرد آهنی نیز در قسمت کف آن بسته می‌شود.

بدنه گرگور به نام‌های دیگری مانند کیسه، دهانه گرگور نیز به نام‌های فچ یا دماغه و کف گرگور به نام‌های دیگری مانند بن نیز گفته می‌شود.

طرز بافت گرگور:

نحوه بافت به این ترتیب است که ابتدا با رد نمودن مفتول ها از زیر و روی هم و با حفظ فواصلی معین، فرم گنبدی شکل اولیه ساخته می شود. سپس بخش زیرین به طور مجزا بافته شده به بخش گنبدی شکل متصل می گردد. بخش زیرین که به شکل یک دایره بافته می شود. متحرک می باشد به گونه ای که صیادان قادر خواهند بود پس از بالاکشیدن گرگور از زیر آب، جهت خارج نمودن ماهی های صید شده آن را باز نمایند.

عمده مراحل ساخت این محصول توسط دست انجام می شود و تنها ابزاری که در طول مراحل ساخت زیاد مورد استفاده قرار می گیرد، نوعی سیم چین می باشد.

ماهی‌های گرگوری:

گرگور ماهی‌های مخصوص به خودش را دارد؛ ماهی‌هایی مانند سنگ سر، هامور، شخ، سرخو، جَش کپلک و…

گرگور ماهی‌هایی را صید می‌کند که در اعماق ۵۰ و ۶۰ متری دریا زندگی می‌کنند. گرگور به دلیل اینکه روی کف دریا می‌نشیند می‌تواند این ماهی‌ها را صید کند و به همین دلیل است که ماهی های خاصی را صید می کنند که به آن ها ماهی‌ های گرگوری می گویند.

کشیدن گرگورها بستگی به هوا دارد، گرگور مانند صندوق پس انداز است؛ هرچه بیشتر زیر آب بماند ماهی بیشتری صید می‌کند و ماهی که در صید گرگور می‌ افتاد تا حدود ۱۰ روز نمی میرد ولی ماهی که در تور گیر می کند خیلی زود می میرد و حداکثر ۵ ساعت زنده می ماند.

مکانیسم صید با گرگور:

ورود ماهی به مدخل گرگور در ابتدا به سهولت انجام می‌شود. این نیز به خاطر شکل خاص ساختمان بدن ماهی و نحوه استقرار باله‌های پشتی و مخرجی در سطح بدن آن است. اگر ماهی در نیمه راه مدخل قصد بازگشت از آن را داشته باشد، وجود خارها مانع از این منظور شده و هیچ راهی جز حرکت به جلو و ورود به محوطه داخل قفس برای آن باقی نمی‌ماند. ماهی تا زمان تخلیه گرگور توسط صیاد محکوم به اسارت در آن خواهد بود.

صیدگاه های مناسب برای بکارگیری گرگور:

معمولا گرگور در مراکز تجمع آبزیان انزوا طلب و یا مسیر مهاجرت بعضی از ماهیان کف‌زی مهاجر مثل سنگسرماهیان به آب انداخته می‌شود. بهترین صیدگاه‌ های مورد استفاده برای گرگور در خلیج فارس شامل اطراف جزایر مرجانی، بسترهای صخره‌ای، اطراف سکوهای نفتی و خطوط لوله انتقال نفت در زیر آب می‌باشد.

مدت صید و متوسط صید با گرگور:

متوسط مدت زمان صید با گرگور معمولا بین ۱۰ روز تا دو هفته است که بسته به شرایط بدی جوی، این زمان تغییر می‌کند. فصل صید با گرگور برای انواع آبزیان معمولا ۸-۷ ماه در سال است. میزان صید با گرگور در هر نوبت بازدید و تخلیه، شدیداً متغیر بوده و به عواملی چند بستگی دارد. از جمله این عوامل می‌توان به فصل، موقعیت صیدگاه، زمان و مسیر مهاجرت ماهیان کف‌زی و پاره‌ای از فاکتورهای زیست محیطی اشاره کرد.

گرگوربافی هرمزگان:

گرگور بافی یکی از صنایع دستی رایج استان هرمزگان می باشد که در گویش هرمزگانی «کلگر» گفته می شود، در ادوار گذشته ساحل نشینان این منطقه، گرگور یا «کلگر» را از ترکه های خرما و چوب درخت «گز» می ساختند. پس از ورود مفتول های نازک فلزی به بازار، استفاده از چوب و ترکه های خرما در ساخت این محصول، رفته رفته منسوخ شد و صنعتگران مفتول های یادشده را جایگزین مواد اولیه پیشین نمودند.

مراکز تولید این محصول عمدتاً در نواحی ساحلی استان قرار دارند که از آن جمله آن ها عبارتند از: جزایر قشم، هرمز، لارک، روستاهای ساحلی شهرستان جاسک و بخش سیریک روستای کوهستک از توابع شهرستان میناب.

گرگوربافی بوشهر:

صیادان منطقه جفره بوشهر ابتدا گرگورهای خود را از نوعی چوب هندی و چینی که در بوشهر «باصچیل» نامیده می‌شود، تهیه می‌کردند. باصچیل چوبی تو پُر و محکم می‌باشد که از قدرت انعطاف بسیار بالایی برخوردار است. انعطاف‌پذیری بالای آن باعث شده تا آن را به صورت رشته ‌های نازک و با طول مختلف تقسیم نمایند که به این رشته‌ ها چسول می‌ گفتند. همین امر سبب انتخاب این چوب برای گرگور بافی در دوران گذشته شده است. صیادان این چوب را که توسط شناورهای تجارتی بادبانی از هند و چین و بمبئی و مالی‌بار می‌آوردند، خریداری نموده و برای گرگور بافی از آن استفاده می‌کردند. در هنگامی که با کمبود باصچیل روبرو می‌شدند از شاخه انعطاف‌پذیر متصل به خوشه خرما که به «پنگ» معروف است استفاده می‌کردند و با تراشیدن پنگ و تقسیم آن به تکه‌های نازک در گرگور بافی استفاده می‌کردند.

از تقریباٌ ۶۰ سال پیش و با وارد شدن سیم بکسل توسط کشتیهای بین‌المللی به شهر، صیادان با استفاده از رشته سیم‌های بکسل و با بهره‌گیری از مخلوطی از سیم بکسل و رشته چوبهای باصچیل گرگوری مرکب از سیم و باصچیل تهیه می‌کردند. بعدها و حداقل در دهه ۴۰ و با وارد شدن سیم‌های مخصوص گالوانیزه که ساخت کشور بلژیک و انگلیس بود، گرگورها کاملاً سیمی شده و بافت آن با سیم خالص صورت می‌گرفت. تعداد گرگورهایی که به یکدیگر می‌بستند در حدود ۸ عدد بود و در اصطلاح محلی به این مجموعه «خِیه» می‌گویند.

[Best_Wordpress_Gallery id=”27″ gal_title=”گرگوربافی”]